Wspomnienie młodości. O znaczeniu przysłowia „Przypomniała baba dziewic wieczór” w utworach Elizy Orzeszkowej

Monika Kaczor; Aneta Narolska

doi:10.34768/fp2015a12

Autor

Monika Kaczor Uniwersytet Zielonogórski
https://orcid.org/0000-0002-7289-933X Monika Kaczor
Aneta Narolska Uniwersytet Zielonogórski
https://orcid.org/0000-0002-1691-5227 Aneta Narolska

DOI: https://doi.org/10.34768/fp2015a12

Słowa kluczowe

Eliza Orzeszkowa • przysłowie • językowy obraz świata • wartościowanie • młodość • starość

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest językowo-historycznoliteracka analiza przysłowia „Przypomniała sobie baba dziewic wieczór”, zawartego w utworach Elizy Orzeszkowej. Część pierwsza pracy poświęcona jest językowej analizie przysłowia. Analiza potwierdza, iż służy ono wyrażaniu emocji związanych z upływem życia. Leksyka i frazeologia związana z młodością, przemijaniem i starością staje się wykładnikiem ogólnej prawdy o istocie ludzkiej egzystencji, samo zaś przysłowie traktować należy jako wyraz doświadczenia przemijania, odbijającego odwieczną i nieskończoną ludzką tęsknotę za szczęściem. W części drugiej pracy analizie poddane zostały funkcje przysłowia w wybranych utworach Elizy Orzeszkowej: Nizinach, Nad Niemnem i Pannie Róży. Na ich podstawie można wnioskować o dokonującym się w twórczości pisarki procesie uniwersalizacji wyrażenia. Czerpiąc przysłowie z białoruskiego folkloru, autorka z biegiem czasu odrywa je od pierwotnego kontekstu, nadając uogólnione znaczenie.

Liczba wyświetleń

2024

Dane do pobrania nie są jeszcze dostępne.

Biogramy autorów

Monika Kaczor, Uniwersytet Zielonogórski

Absolwentka zielonogórskiej polonistyki, doktorat uzyskała na Uniwersytecie Wrocławskim. Od roku 1999 jest związana z Uniwersytetem Zielonogórskim. Zajmuje się kulturą języka polskiego, komunikacją językową w przekazach medialnych, etyką i estetyką słowa, ze szczególnym uwzględnieniem słownictwa etyczno-społecznego we współczesnym komunikowaniu i aspektach jego słownikowego opisu.

Aneta Narolska, Uniwersytet Zielonogórski

Absolwentka wrocławskiej polonistyki, doktorat uzyskała na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od roku 1998 jest związana z Uniwersytetem Zielonogórskim. Zajmuje się historią literatury pozytywizmu, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Elizy Orzeszkowej.

Bibliografia

LITERATURA CYTOWANA

Antynomie wartości. Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie, red. A. Oskiera, Łódź 2007.
[Google Scholar]

Bachórz J., Wstęp [w:] E. Orzeszkowa, Nad Niemnem, oprac. J. Bachórz, t. I, Wrocław 2009.
[Google Scholar]

Bujak-Lechowicz J., Jak wygląda i zachowuje się człowiek szczęśliwy, [w:] Wyrażanie emocji, red. K. Michalewski, Łódź 2006.
[Google Scholar]

Burszta W., Starość w kulturze, [w:] Profile starości, red. L. Leońska, Z. Woźniak, Poznań 2000.
[Google Scholar]

Butler D., Grupa semantyczna przymiotników o znaczeniu ‘związany z radością’, „Prace Filologiczne” 1977, t. XXVII.
[Google Scholar]

Czas – język – kultura. „Język a Kultura”, t. 19, red. A. Dąbrowska, A. Nowakowska, Wrocław 2006.
[Google Scholar]

Czas w kulturze i języku, red. J. Arabski, E. Borkowska, A. Łyda, Katowice 2005.
[Google Scholar]

Czeczot J., Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny, niektóre przysłowia i idiotyzmy w mowie sławiano-krewickiej z postrzeżeniami nad nią uczynionymi, Wilno 1846.
[Google Scholar]

Data K., W jaki sposób językoznawcy opisują emocje?, [w:] Uczucia w języku i w tekście, „Język a Kultura”, t. 14, red. I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, A. Anusiewicz, Wrocław 2000.
[Google Scholar]

Detko J., Eliza Orzeszkowa, Warszawa 1971.
[Google Scholar]

Dobrzeniecka J., Starzenie się i starość jako treść stereotypów, „Acta Elbingensia”, 2004, t. II.
[Google Scholar]

Dyszak A.S., Powieść Doroty Masłowskiej jako obraz przemian we współczesnej kulturze i współczesnej polszczyźnie, [w:] Przemiany języka na tle przemian współczesnej polszczyzny, red. K. Ożóg, R. Kida-Oronowicz, Rzeszów 2006.
[Google Scholar]

Egzystencjalne doświadczenie starości w literaturze, red. A. Gleń, I. Jokiel, M. Szladowski, Opole 2008.
[Google Scholar]

Estés C. P., Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, Poznań 2001.
[Google Scholar]

Falkowski S., „Szlagiery” – inaczej, Warszawa 1991.
[Google Scholar]

Fita S., Eliza Orzeszkowa w poszukiwaniu religii, [w:] Problematyka religijna w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski. Świadectwa poszukiwań, red. S. Fita, Lublin 1993.
[Google Scholar]

Gacowa H., Bibliografia Literatury Polskiej nowy Korbut, t. 17, vol. II: Eliza Orzeszkowa, Wrocław 1999.
[Google Scholar]

Gołaszewska M., Uroki smutku. Szkic z pogranicza estetyki i filozofii człowieka, Wrocław 1992.
[Google Scholar]

Grzegorczykowi R., O rozumieniu prototypu i stereotypu we współczesnych teoriach semantycznych, [w:] Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, „Język a Kultura”, t. 12, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław 1998.
[Google Scholar]

Guardini R., O sensie melancholii, Poznań 2009.
[Google Scholar]

Jędrzejko E., Nowakowska-Kempna I., O uczuciach i ich objawach w aspekcie semantyki leksykalnej, „Przegląd Humanistyczny” 1985, nr 7/8.
[Google Scholar]

Karwatowska M., Uległa, podporządkowana, piękna, czyli stereotyp kobiety dawniej i dziś, [w:] Dialog kultur w edukacji, red. B. Myrdzik, M. Karwatowska, Lublin 2009.
[Google Scholar]

Kłosiński K., „Mimesis” w chłopskich powieściach Orzeszkowej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach” nr 1129, Katowice 1990.
[Google Scholar]

Kłosiński K., Folklor białoruski w powieściach chłopskich Orzeszkowej, „Prace Monograficzne”, t. 107: W świecie Elizy Orzeszkowej, red. H. Bursztyńska, Kraków 1990.
[Google Scholar]

Komputerowy słownik języka polskiego, Warszawa 2000. Łukaszewski W., Starość wobec młodości, [w:] Strategia życia, red. B. Suchodolski, Wrocław 1983.
[Google Scholar]

Majewski J., Stary człowiek i jego cierpienia, „Więź” 1999, nr 8.
[Google Scholar]

Mazur A., Pod znakiem Saturna: topika melancholii w późnej twórczości Elizy Orzeszkowej, Opole 2010.
[Google Scholar]

Narbutt T., Dzieje starożytne narodu litewskiego, t. 1: Mitologia litewska, Wilno 1835.
[Google Scholar]

Nawrocka S., Patrząc na starość w filmie „Pora umierać” Doroty Kędzierzawskiej, [w:] Patrząc na starość, red. H. Jakubowska, A. Raciniewska, Ł. Rogowski, Poznań 2009.
[Google Scholar]

Niewiara A., Starość starości, czyli wstęp filologiczny, [w:] Starość. Wybór materiałów z VII konferencji pracowników naukowych i studentów, red. A. Dziadek, A. Nawarecki, Katowice 1995.
[Google Scholar]

Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. I: A-J. W oparciu o dzieło Samuela Adalberga oprac. Zespół Redakcyjny pod kierunkiem J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1969.
[Google Scholar]

Nowakowska-Kempna I., Język ciała, czy ciało w umyśle, czyli o metaforyce uczuć, [w:] Uczucia w języku i tekście, „Język a Kultura”, t. 14, red. I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz, Wrocław 2000.
[Google Scholar]

Nowakowska-Kempna I., O uczuciach-stanach emocjonalnych. Propozycja analizy semantycznej, „Przegląd Humanistyczny” 1987, nr 3.
[Google Scholar]

O sposobach mówienia o starości. Debata. Analiza. Przykłady, red. B. Szatur-Jaworska, Warszawa 2014.
[Google Scholar]

Orzeszkowa E., Ludzie i kwiaty nad Niemnem, „Wisła”, t. IV, 1890, s. 1-31, [przedruk w:] eadem, Pisma zebrane, red. J. Krzyżanowski, t. LII: Drobiazgi, t. II, Warszawa 1952.
[Google Scholar]

Orzeszkowa E., Nad Niemnem, oprac. J. Bachórz, t. I-III, Wrocław 2009.
[Google Scholar]

Orzeszkowa E., Pisma zebrane, red. J. Krzyżanowski, t. I-LII, Warszawa 1947-1953.
[Google Scholar]

Pawełczyńska A., Czas człowieka, Wrocław 1986.
[Google Scholar]

Pędich W., Estetyka starości, „Auxilium Sociale” 2000, nr 3/4.
[Google Scholar]

Potent-Ambroziewicz M., Starość w języku młodzieży współczesnej, Lublin 2013.
[Google Scholar]

Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. I-L, Poznań 1994-2005.
[Google Scholar]

Samborska-Kukuć D., „Femina ludens”. Kilka uwag o motywie dobrej pani, [w:] Poznawanie Orzeszkowej. W stulecie śmierci (1910-2010), red. I. Sikora, A. Narolska, Częstochowa-Zielona Góra 2010.
[Google Scholar]

Sawicka J., Stara panna w utworach Orzeszkowej, „Kraj” 1891, nr 50.
[Google Scholar]

Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. I-III, Warszawa 1978-1981.
[Google Scholar]

Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. I-XI, Warszawa 1958-1969.
[Google Scholar]

Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, t. I-II, Warszawa 1996.
[Google Scholar]

Stachowska I., Aksjologiczne aspekty starości, [w:] Patrząc na starość, red. H. Jakubowska, A. Raciniewska, Ł. Rogowski, Poznań 2009.
[Google Scholar]

Starość jako wyobrażenie kulturowe, red. A. Gomółka, M. Rygielska, Katowice 2013.
[Google Scholar]

Starość. Wybór materiałów z VII Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego, red. A. Nawarecki, A. Dziadek, Katowice 1995.
[Google Scholar]

Tokarski R., Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
[Google Scholar]

Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. I-VI, Warszawa 2003.
[Google Scholar]

Wolny M., Językowy obraz starości ludzi i zwierząt w polszczyźnie, [w:] Opozycja homo-animal w języku i kulturze. „Język a Kultura”, t. 15, red. A. Dąbrowska, Wrocław 2003.
[Google Scholar]