Odwołania do utworów Adama Mickiewicza w wypowiedziach Jana Pawła II wygłoszonych w latach 1978-2005. W kręgu zagadnień międzytekstowych

Anastazja Seul

doi:10.34768/fp2016a11

Authors

Anastazja Seul University of Zielona Góra
https://orcid.org/0000-0001-7137-2109 Anastazja Seul

DOI: https://doi.org/10.34768/fp2016a11

Keywords

Adam Mickiewicz • John Paul II • locus theologicus • dialogue with culture • intertextuality

Abstract

The authoress of the study presents Jonh Paul II’s references to characters and output of a romantic poet contained in the pope’s statements spoken during his entire pontificate: 1978-2005. The pope uses all literary genres, alludes also to nonliterary writings but the most frequently cited seems to be epic: Sir Thaddeus [Pan Tadeusz] (16 times), The books of the Polish nation and its pilgrimages [Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego] (6 times), The rules [Skład zasad] (2 times), Forefathers’ Eve [Dziady], part III (2 times), Romanticism [Romantyczność] (once), Ode to youth [Oda do młodości] (once), Evening talk [Rozmowa wieczorna] (once), Christmas [Boże Narodzenie] (in: Sentences and notes [Zdania i uwagi...]) (once). Karol Wojtyła’s allusions to Mickiewicz’s works are appointed or nonappointed quotations, cryptocitations. John Paul II sometimes makes paraphrases of the poet’s words, too. The references to life and output of Adam Mickiewicz have been assigned both expressive and impressive functions, they bring a chance for establishing a dialogue with compatriots and also become a way of the national culture’s popularization – even abroad. Some quotations are allegative or substitutive. The author of the article justifies in this way that for the pope theologians – as for contemporary theologians – is so-called ‘theological place’ (locus theologicus). Therefore, fiction is the source to which he referred in order to present the truths of faith contained in the Bible and the teaching of the Church.

Views Count

2025

Download data is not yet available.

Author Biography

Anastazja Seul, University of Zielona Góra

Pracownik naukowy Zakładu Teorii Literatury i Krytyki Literackiej Filologii Polskiej na Uniwersytecie Zielonogórskim. W pracach badawczych wykorzystuje swe interdyscyplinarne wykształcenie (doktorat z literaturoznawstwa – UAM 2000; doktorat z teologii – UAM 2004). Oprócz około 50 artykułów, opublikowała autorskie cztery książki oraz była współredaktorką dwóch tomów zbiorowych. Zainteresowania literaturoznawcze poszerza o horyzonty teologiczne – zwłaszcza biblijne. Podejmuje też zagadnienia antropologiczne, aksjologiczne, tematykę z pogranicza judaizmu i chrześcijaństwa, problematykę kulturową. Jej publikacje dotyczą m.in. prozy Romana Brandstaettera (metaforyka – piękno artystycznego słowa; genologia – zjawisko quasiapokryficzności; kreacja bohaterów). Zajmuje się zagadnieniami intertekstualnymi – bada, w jaki sposób tekst literacki czerpie z tekstu biblijnego, a także w jaki sposób funkcjonuje w pozaliterackich wypowiedziach Jana Pawła II (habilitacja z literaturoznawstwa – KUL 2015). Przedstawia literaturę przywoływaną przez papieża w perspektywie aksjologicznej (prawda, dobro, piękno) oraz teologicznej – uzasadnia, że literatura piękna funkcjonuje jako locus theologicus. Ukazuje Jana Pawła II jako ambasadora kultury polskiej w świecie.

References

LITERATURA CYTOWANA

Wypowiedzi Jana Pawła II

Książki

Jan Paweł II, Dar i Tajemnica. W pięćdziesiątą rocznicę moich święceń kapłańskich, Kraków 1996.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Fides et ratio, Watykan, 1998.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, List do artystów, Watykan, 1999.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci, Kraków 2005.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei. Jan Paweł II odpowiada na pytania Vittoria Messoriego, Lublin 1994.
[Google Scholar]

Przemówienia, homilie i inne wypowiedzi

Jan Paweł II, Ai membri della fondazione „Giovanni Paolo II” (Watykan, 26 października 1995), IGPII, XVIII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Alla comunità Polacca di Parigi. La vostra voce di emigrati è preziosa per la patria (Paryż, 31 maja 1980), IGPII, III, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Alla comunità polacca nel terreno Hamtramck a Detroit, (Detroit – Hamtramck, 19 września 1987), IGPII, X, 3.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Alla comunità polacca nella chiesa dello Spirito Santo (Wilno, 5 września 1993), IGPII, XVI, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Alla Messa per i 600 anni della Madonna di Jasna Góra (Castel Gandolfo, 26 sierpnia 1982), IGPII, V, 3.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Allocuzione nella sinagoga durante l’incontro con comunità ebraica della città do Roma, p. 4 (Rzym, 13 kwietnia 1986), IGPII, IX, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Do pielgrzymów polskich (Watykan, 16 maja 1979), NP II, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Do wspólnoty polskiej w Stambule. Wyjątkowe znaczenie wspólnoty polskiej w Turcji (Istambuł, 30 listopada 1979), NP II, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Eucharystia: sakrament bliskości Boga. Audiencja generalna (Watykan, 13 czerwca 1979), NP II, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy świętej odprawionej pod Szczytem Jasnej Góry (Częstochowa, 4 czerwca 1979), PDO.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Il dialogo con gli ebrei. Udienza generale, (Watykan, 28 kwietnia 1999) IGPII, XXII, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, L’incontro con gli emigrati dalla Polonia e da altri paesi (Caracas, 27 stycznia 1985), IGPII, VIII, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, L’incontro con la comunità polacca in Chile (Santiago do Chile, 4 kwietnia 1987), IGPII, X, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, L’inontro nella nunziatura apostolica con gli immigrati polacchi (Kopenhaga, nuncjatura, 6 czerwca 1989), IGPII, XII, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, La storica testimonianza dell’emigrazione pollaca. Alla comunità polacca (Londyn, 30 maja 1982), IGPII, V, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, La visita alla Casa Generalizia della Congregazione della Risurrezione di Nostro Signore Gesù Cristo (Watykan, 4 stycznia 1987), IGPII, X, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Messa per un gruppo di polacchi (Castel Gandolfo, 18 sierpnia 1984), IGPII, VII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Modlitwa do Madonny z Jasnej Góry (Rzym, 25 stycznia 1983), NP VI, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Msza święta dla polskich pielgrzymów. Matka Boska Częstochowska w kaplicy papieskiej (Castel Gandolfo, 18 sierpnia 1984), NP VII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Na rozpoczęcie pontyfikatu (Watykan, 22 października 1978), NP I.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Pielgrzymka do żywej świątyni Ludu Bożego. Audiencja generalna po wizycie na Litwie, Łotwie i w Estonii. Do Polaków uczestniczących w audiencji generalnej (Watykan, 15 września 1993), OR 14(1993), 12.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Pozdrowienie po Mszy św. [nietytułowana wypowiedź zamieszczona w artykule:] Kronika podróży (Auckland, 22 listopada 1986), OR 8(1987), 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Przemówienie do młodzieży akademickiej zgromadzonej przed kościołem św. Anny, (Warszawa, 3 czerwca 1979), PDO.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Przemówienie do młodzieży zgromadzonej na Wzgórzu Lecha (Gniezno, 3 czerwca 1979), PDO.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Przypatrzcie się bracia powołaniu waszemu. Msza św. w Kościele św. Kleta (Włochy, Rzym, 28 stycznia 1996), OR 17(1996), 3, s. 40.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Śladami pielgrzymów do sanktuarium w Gwadelupie. Audiencja generalna (Watykan, 24 stycznia 1979), NP, II, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Udienza generale. Lo Spirito Santo nei rapporti del Divine Gesù con sua Madre. Ai fedeli di espressione polacca (Watykan, 4 lipca 1990), IGPII, XIII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Udienza generale. Preghiera alla Madonna di Jasna Góra (Rzym, 26 stycznia 1983), IGPII, VI, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Una speciale consegna alla comunità polacca nel Canada (Toronto, 14 września, 1984) IGPII, VII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Vilnius: La recita del Santo Rosario nel santuario dalla „Porta dell’Aurora” (Litwa, Wilno, 4 września 1993), IGPII, XVI, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Visita ufficiale di S. E. il presidente della Repubblica Polacca (Watykan, 5 lutego 1991), IGPII, XIII, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Wasz dar oddaję Bogu, ażeby służył ludziom. Przemówienie podczas poświęcenia Domu Polskiego im. Jana Pawła II (Watykan, 8 października 1981), OR 2(1981), 10.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Zachowajcie wierność Chrystusowi, jego Krzyżowi, Kościołowi, (Watykan,23 października 1978), NP I.
[Google Scholar]

Dzieła Adama Mickiewicza

Mickiewicz A., Boże narodzenie, [Zdania i uwagi z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślązaka (Angelus Silesius) i Sę Martena], [w:] A. Mickiewicz, Dzieła, t. I, oprac. C. Zgorzelski, Warszawa 1993, s. 382.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Dziady cz. III. Lekcja literatury z Zofia Stefanowską, Kraków 1998.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, oprac. Z. Stefanowska [BN, I, nr 17], Wrocław 1956.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Oda do młodości, [w:] A. Mickiewicz, Poezje, wstęp W. Kubacki, wybór i objaśnienia J. Kallenbach, Wrocław 1949.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, oprac. S. Pigoń [BN, I, nr 83], Wrocław 1980.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Romantyczność [tom Ballady i romanse], [w:] A. Mickiewicz, Wybór poezyj, t. 1, oprac. C. Zgorzelski, [BN, I, nr 6], Wrocław 1974, s. 101-105.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Rozmowa wieczorna, [w:] A. Mickiewicz, Dzieła wszystkie, t. I, cz. III: Wiersze 1829-1855, oprac. C. Zgorzelski, Warszawa 1993, s. 327-328.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Skład zasad, [w:] A. Mickiewicz, Dzieła , t. XII: Legion polski. Trybuna Ludów, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1997.
[Google Scholar]

Opracowania

Accattoli L., Jan Paweł II wielki, tłum., S. Klim, Wrocław 2006.
[Google Scholar]

Bartnik C., Efeski sobór, [w:] EK, t. IV, red. R. Łukaszyk [et. al.], Lublin 1983.
[Google Scholar]

Bolecki W., Historyk literatury i cytaty, [w:] idem, Pre-teksty i teksty, Warszawa 1998.
[Google Scholar]

Borowczyk J., Zesłane pokolenie. Filomaci w Rosji (1924 – 1870), Poznań 2014.
[Google Scholar]

Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
[Google Scholar]

Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.
[Google Scholar]

Brzozowski J., Odczytywanie romantyków. Szkice i notatki o Mickiewiczu, Malczewskim i Słowackim, Kraków 2002.
[Google Scholar]

Burta M., Reszta prawd. „Zdania i uwagi” Adama Mickiewicza, Warszawa 2005.
[Google Scholar]

Chrostowski W., Bóg, Biblia, Mesjasz. Z ks. prof. Waldemarem Chrostowskim rozmawiają: Grzegorz Górny i Rafał Tichy, Warszawa 2007.
[Google Scholar]

Chrostowski W., Kościół. Żydzi. Polska. Z ks. prof. Waldemarem Chrostowskim rozmawiają: Grzegorz Górny i Rafał Tichy, Warszawa 2009.
[Google Scholar]

Drączkowski F., Patrologia, Pelplin 1988.
[Google Scholar]

Głowiński M., O intertekstualności, [w:] idem, Poetyka i okolice, Warszawa 1992.
[Google Scholar]

Grzywna – Wieleczek A., „Jest więcej prawd w piśmie”. Mickiewiczowskie „Zdania i uwagi” w kontekście Biblii, Lublin 1994.
[Google Scholar]

Janion M. [Głos w dyskusji], „Jeśliś urodził Boga…” Dyskusja, [w:] Nasze pojedynki o romantyzm, red. D. Siwicka, M. Bieńczyk, Warszawa 1995.
[Google Scholar]

Kuczyńska-Mędrek J., Ambroży, [w:] EK, t. I, red. F. Gryglewicz [et. al.], Lublin 1973.
[Google Scholar]

Kudasiewicz J., Teksty ustanowienia Eucharystii, [w:] Biblia Eucharystii, red. S. Szymik, Lublin 1997.
[Google Scholar]

Langkammer H., Eucharystia jako anamneza, [w:] Biblia o Eucharystii, red. S. Szymik, Lublin 1997, s. 43 – 49.
[Google Scholar]

Lecomte B, Pasterz, tłum. M. Romanek [et. al.], Kraków 2006.
[Google Scholar]

Linde S. B., Słownik języka polskiego, Lwów 1855, t. 2.
[Google Scholar]

Markiewicz H., O cytatach i przypisach, Kraków 2004.
[Google Scholar]

Markiewicz H., Odmiany intertekstualności, [w:] idem, Wymiary dzieła literackiego, Kraków 1996.
[Google Scholar]

Napiórkowski S., Maryja. III. W nauczaniu Kościoła, EK, t. XII, red. S. Witek [et. al.], Lublin 2008.
[Google Scholar]

Norwid C., List do Jana Skrzyneckiego [Rzym, 15 kwietnia 1848], [w:] C. Norwid, Pisma wszystkie, C. oprac. W. Gomulicki, t. VIII, Warszawa 1971.
[Google Scholar]

Norwid C., List do Józefa Bohdana Zaleskiego [Rzym, 24 kwietnia 1848], [w:] C. Norwid, Pisma wszystkie, oprac. W. Gomulicki, t. VIII, Warszawa 1971.
[Google Scholar]

Opacki I., Bóg w literaturze polskiej, EK, t. II red. F. Gryglewicz [et. al.], Lublin 1976 .
[Google Scholar]

Piechota M., Lyszczyna J., Słownik Mickiewiczowski, Katowice 2000.
[Google Scholar]

Pigoń S., Autograf „Zdań i uwag” A. Mickiewicza, Wilno 1928.
[Google Scholar]

Pigoń S., Fundamenty ideowe Legionu, [w:] Zawsze o Nim. Studia i odczyty o Mickiewiczu, Warszawa 1960.
[Google Scholar]

Pyczek W., „I ja z nią pójdę gdzieś tam szukać Boga”, [w:] Zygmunt Krasiński – nowe spojrzenia, red. G. Halkiewicz-Sojak, B. Burdziej, Toruń 2001.
[Google Scholar]

Riccardi A., Jan Paweł II. Biografia, tłum. K. Stopa, Częstochowa 2014.
[Google Scholar]

Rymkiewicz J. M. [i in.] Mickiewicz. Encyklopedia, Warszawa 2011.
[Google Scholar]

Seul A., Dom i mała ojczyzna Karola Wojtyły, [w:] Powrót do domu: studia z antropologii i poetyki przestrzeni, praca zbiorowa pod red. D. Kulczyckiej i A. Seul, Zielona Góra 2012.
[Google Scholar]

Seul A., Literatura polska w wypowiedziach Jana Pawła II skierowanych do Kościoła powszechnego, [w:] Zostawił w nas ślad, red. J. Chyła, T. Huzarek, I. Smagliński, Pelplin 2014.
[Google Scholar]

Seul A., Literatura polska w wypowiedziach Jana Pawła II. Sacrum. Prawda. Dobro. Piękno, Poznań 2014.
[Google Scholar]

Seul A., Odniesienia do myśli i języka Cypriana Norwida w wypowiedziach Jana Pawła II podczas pielgrzymek do Polski, [w:] Język religijny dawniej i dziś, t. 4, red. ks. P. Bortkiewicz, S. Mikołajczak, M. Rybka, Poznań 2009.
[Google Scholar]

Seul A., W blasku tajemnic światła Romana Brandstaettera, Poznań 2014.
[Google Scholar]

Skwarczyńska S., Mickiewiczowskie „Powinowactwa z wyboru”, Warszawa 1957.
[Google Scholar]

Spotkanie przyjaciół Fundacji Jana Pawła II w Rzymie [brak nazwiska autora], [1419] spotkanieprzyjaciolfundacjijanapawlaiiwrzymie (dostęp: 10 listopada 2015).
[Google Scholar]

Stefanowska Z., Wstęp, [do:] A. Mickiewicz, Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego, Wrocław 1956.
[Google Scholar]

Sudolski Z., Mickiewicz. Opowieść biograficzna, Warszawa 1995.
[Google Scholar]

Svidercoschi G. F., Zmienił oblicze świata, tłum. E. Data, Marki 2005.
[Google Scholar]

Weintraub W., Pielgrzym [hasło w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
[Google Scholar]

Weintraub W., Poeta i prorok. Rzecz o profetyzmie Mickiewicza, Warszawa 1982.
[Google Scholar]

Wieczerska-Zabłocka J, Posłowie [w:] A. Mickiewicz, Dziady, cz. III, Wrocław 1984.
[Google Scholar]

Witkowska A., [Głos w dyskusji], Polska na wiosnę. Dyskusja, [w:] Nasze pojedynki o romantyzm, red. D. Siwicka, M. Bieńczyk, Warszawa 1995.
[Google Scholar]

Witkowska A., Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1983.
[Google Scholar]

Witkowska A., Przybylski R., Romantyzm, Warszawa 1977.
[Google Scholar]

Zielińska M., Romantyczne manipulacje czy wyrachowanie? [w:] Nasze pojedynki o romantyzm, red. D. Siwicka, M. Bieńczyk, Warszawa 1995.
[Google Scholar]