Wspomnienie młodości. O znaczeniu przysłowia „Przypomniała baba dziewic wieczór” w utworach Elizy Orzeszkowej

Monika Kaczor; Aneta Narolska

doi:10.34768/fp2015a12

Authors

Monika Kaczor University of Zielona Góra
https://orcid.org/0000-0002-7289-933X Monika Kaczor
Aneta Narolska University of Zielona Góra
https://orcid.org/0000-0002-1691-5227 Aneta Narolska

DOI: https://doi.org/10.34768/fp2015a12

Keywords

Orzeszkowa • proverb • linguistic picture of the world • evaluation • the youth • the old age

Abstract

The subject of the article is a linguistic and literary historical analysis of the proverb ‘The old woman recalled the evening of the virgins’ included in Eliza Orzeszkowa’s writings. The first part of the work is devoted to linguistic analysis of the abovementioned proverb. The analysis confirms that its main goal is an expression of emotions associated with awareness of passing of life. Lexis and phraseology connected with youth, passing away of the time and the old age become the exponent of general truth on the essence of human existence, and the proverb itself should be treated as the expression of passing away experience that reflects eternal and infinite human longing for happiness. In the second part of the paper the analysis undertakes features and functions of the proverb in Eliza Orzeszkowa’s selected works: Lowlands [Niziny], By the Niemen [Nad Niemnem] and Mary Rose [Panna Róża]. On their basis one may infer the process of universalisation of the studied proverb within the works of the authoress. The writer draws the proverb from Belarusian folk, and as the time went by, separated its meaning from the original context, giving the saying universal meaning.

Views Count

2024

Download data is not yet available.

Author Biographies

Monika Kaczor, University of Zielona Góra

A graduate of Polish studies in Zielona Góra, she obtained her doctorate at the University of Wrocław. She has been associated with the University of Zielona Góra since 1999. She deals with the culture of the Polish language, linguistic communication in media, ethics and aesthetics of words, with particular emphasis on ethical and social vocabulary in contemporary communication and aspects of its dictionary description.

Aneta Narolska, University of Zielona Góra

A graduate of Polish studies in Wrocław, she obtained her doctorate at the Nicolaus Copernicus University in Toruń. She has been associated with the University of Zielona Góra since 1998. She deals with the history of positivist literature, with particular emphasis on the work of Eliza Orzeszkowa.

References

LITERATURA CYTOWANA

Antynomie wartości. Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie, red. A. Oskiera, Łódź 2007.
[Google Scholar]

Bachórz J., Wstęp [w:] E. Orzeszkowa, Nad Niemnem, oprac. J. Bachórz, t. I, Wrocław 2009.
[Google Scholar]

Bujak-Lechowicz J., Jak wygląda i zachowuje się człowiek szczęśliwy, [w:] Wyrażanie emocji, red. K. Michalewski, Łódź 2006.
[Google Scholar]

Burszta W., Starość w kulturze, [w:] Profile starości, red. L. Leońska, Z. Woźniak, Poznań 2000.
[Google Scholar]

Butler D., Grupa semantyczna przymiotników o znaczeniu ‘związany z radością’, „Prace Filologiczne” 1977, t. XXVII.
[Google Scholar]

Czas – język – kultura. „Język a Kultura”, t. 19, red. A. Dąbrowska, A. Nowakowska, Wrocław 2006.
[Google Scholar]

Czas w kulturze i języku, red. J. Arabski, E. Borkowska, A. Łyda, Katowice 2005.
[Google Scholar]

Czeczot J., Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny, niektóre przysłowia i idiotyzmy w mowie sławiano-krewickiej z postrzeżeniami nad nią uczynionymi, Wilno 1846.
[Google Scholar]

Data K., W jaki sposób językoznawcy opisują emocje?, [w:] Uczucia w języku i w tekście, „Język a Kultura”, t. 14, red. I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, A. Anusiewicz, Wrocław 2000.
[Google Scholar]

Detko J., Eliza Orzeszkowa, Warszawa 1971.
[Google Scholar]

Dobrzeniecka J., Starzenie się i starość jako treść stereotypów, „Acta Elbingensia”, 2004, t. II.
[Google Scholar]

Dyszak A.S., Powieść Doroty Masłowskiej jako obraz przemian we współczesnej kulturze i współczesnej polszczyźnie, [w:] Przemiany języka na tle przemian współczesnej polszczyzny, red. K. Ożóg, R. Kida-Oronowicz, Rzeszów 2006.
[Google Scholar]

Egzystencjalne doświadczenie starości w literaturze, red. A. Gleń, I. Jokiel, M. Szladowski, Opole 2008.
[Google Scholar]

Estés C. P., Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, Poznań 2001.
[Google Scholar]

Falkowski S., „Szlagiery” – inaczej, Warszawa 1991.
[Google Scholar]

Fita S., Eliza Orzeszkowa w poszukiwaniu religii, [w:] Problematyka religijna w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski. Świadectwa poszukiwań, red. S. Fita, Lublin 1993.
[Google Scholar]

Gacowa H., Bibliografia Literatury Polskiej nowy Korbut, t. 17, vol. II: Eliza Orzeszkowa, Wrocław 1999.
[Google Scholar]

Gołaszewska M., Uroki smutku. Szkic z pogranicza estetyki i filozofii człowieka, Wrocław 1992.
[Google Scholar]

Grzegorczykowi R., O rozumieniu prototypu i stereotypu we współczesnych teoriach semantycznych, [w:] Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, „Język a Kultura”, t. 12, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław 1998.
[Google Scholar]

Guardini R., O sensie melancholii, Poznań 2009.
[Google Scholar]

Jędrzejko E., Nowakowska-Kempna I., O uczuciach i ich objawach w aspekcie semantyki leksykalnej, „Przegląd Humanistyczny” 1985, nr 7/8.
[Google Scholar]

Karwatowska M., Uległa, podporządkowana, piękna, czyli stereotyp kobiety dawniej i dziś, [w:] Dialog kultur w edukacji, red. B. Myrdzik, M. Karwatowska, Lublin 2009.
[Google Scholar]

Kłosiński K., „Mimesis” w chłopskich powieściach Orzeszkowej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach” nr 1129, Katowice 1990.
[Google Scholar]

Kłosiński K., Folklor białoruski w powieściach chłopskich Orzeszkowej, „Prace Monograficzne”, t. 107: W świecie Elizy Orzeszkowej, red. H. Bursztyńska, Kraków 1990.
[Google Scholar]

Komputerowy słownik języka polskiego, Warszawa 2000. Łukaszewski W., Starość wobec młodości, [w:] Strategia życia, red. B. Suchodolski, Wrocław 1983.
[Google Scholar]

Majewski J., Stary człowiek i jego cierpienia, „Więź” 1999, nr 8.
[Google Scholar]

Mazur A., Pod znakiem Saturna: topika melancholii w późnej twórczości Elizy Orzeszkowej, Opole 2010.
[Google Scholar]

Narbutt T., Dzieje starożytne narodu litewskiego, t. 1: Mitologia litewska, Wilno 1835.
[Google Scholar]

Nawrocka S., Patrząc na starość w filmie „Pora umierać” Doroty Kędzierzawskiej, [w:] Patrząc na starość, red. H. Jakubowska, A. Raciniewska, Ł. Rogowski, Poznań 2009.
[Google Scholar]

Niewiara A., Starość starości, czyli wstęp filologiczny, [w:] Starość. Wybór materiałów z VII konferencji pracowników naukowych i studentów, red. A. Dziadek, A. Nawarecki, Katowice 1995.
[Google Scholar]

Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. I: A-J. W oparciu o dzieło Samuela Adalberga oprac. Zespół Redakcyjny pod kierunkiem J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1969.
[Google Scholar]

Nowakowska-Kempna I., Język ciała, czy ciało w umyśle, czyli o metaforyce uczuć, [w:] Uczucia w języku i tekście, „Język a Kultura”, t. 14, red. I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz, Wrocław 2000.
[Google Scholar]

Nowakowska-Kempna I., O uczuciach-stanach emocjonalnych. Propozycja analizy semantycznej, „Przegląd Humanistyczny” 1987, nr 3.
[Google Scholar]

O sposobach mówienia o starości. Debata. Analiza. Przykłady, red. B. Szatur-Jaworska, Warszawa 2014.
[Google Scholar]

Orzeszkowa E., Ludzie i kwiaty nad Niemnem, „Wisła”, t. IV, 1890, s. 1-31, [przedruk w:] eadem, Pisma zebrane, red. J. Krzyżanowski, t. LII: Drobiazgi, t. II, Warszawa 1952.
[Google Scholar]

Orzeszkowa E., Nad Niemnem, oprac. J. Bachórz, t. I-III, Wrocław 2009.
[Google Scholar]

Orzeszkowa E., Pisma zebrane, red. J. Krzyżanowski, t. I-LII, Warszawa 1947-1953.
[Google Scholar]

Pawełczyńska A., Czas człowieka, Wrocław 1986.
[Google Scholar]

Pędich W., Estetyka starości, „Auxilium Sociale” 2000, nr 3/4.
[Google Scholar]

Potent-Ambroziewicz M., Starość w języku młodzieży współczesnej, Lublin 2013.
[Google Scholar]

Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. I-L, Poznań 1994-2005.
[Google Scholar]

Samborska-Kukuć D., „Femina ludens”. Kilka uwag o motywie dobrej pani, [w:] Poznawanie Orzeszkowej. W stulecie śmierci (1910-2010), red. I. Sikora, A. Narolska, Częstochowa-Zielona Góra 2010.
[Google Scholar]

Sawicka J., Stara panna w utworach Orzeszkowej, „Kraj” 1891, nr 50.
[Google Scholar]

Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. I-III, Warszawa 1978-1981.
[Google Scholar]

Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. I-XI, Warszawa 1958-1969.
[Google Scholar]

Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, t. I-II, Warszawa 1996.
[Google Scholar]

Stachowska I., Aksjologiczne aspekty starości, [w:] Patrząc na starość, red. H. Jakubowska, A. Raciniewska, Ł. Rogowski, Poznań 2009.
[Google Scholar]

Starość jako wyobrażenie kulturowe, red. A. Gomółka, M. Rygielska, Katowice 2013.
[Google Scholar]

Starość. Wybór materiałów z VII Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego, red. A. Nawarecki, A. Dziadek, Katowice 1995.
[Google Scholar]

Tokarski R., Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
[Google Scholar]

Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. I-VI, Warszawa 2003.
[Google Scholar]

Wolny M., Językowy obraz starości ludzi i zwierząt w polszczyźnie, [w:] Opozycja homo-animal w języku i kulturze. „Język a Kultura”, t. 15, red. A. Dąbrowska, Wrocław 2003.
[Google Scholar]