Following the military chaplain’s notes from 1623 or how Dembołęcki wrote The ascendancy [Przewagi]

   157

Authors

Keywords   

Abstract   

The sketch is a synthetic desrcription of Wojciech Dmebołęcki’s way of writing his book entitled The ascendancy of Polish elears formerly called lisovchicks [Przewagi elearów polskich, co ich niegdy lisowczykami zwano]. This text printed in Poznań (1623) text brings a fresh relation on the mercenary troops’ military adventures during the beginning of the Thirty Years’ War (1619­-1622) including the Battle of Khotyn (1621). The story’s form does not seem to be common memoirs, it is rather a mixture of various narration types. In some parts chaplain’s personal recollections may be noticed, especially within chapters presenting Sunday sermons preached by the Franciscan to his soldiers (some of them highlighted extraordinary connections of God with gloryfied in that manner lisovchicks who, additionally, were the Maccabees of New Testament – as the eulogist states). Initial sentences contain information that the monk lost his diary written in statu nascendi, therefore it is obvious The ascendancy appears as a reconstruction of non­existing then papers. However, some documents certainly preserved in Dembołęcki’s luggage because they were cited in the book from 1623 – authentic letters addressed to the headquarters of the regiment and its laws. High frequency of gospel quotations or their explanations lead to a conclusion that there must have been some notes on Dembołęcki’s desk used before in his preaching activity. Besides, the author was an eyewitness of more events pictured in his book and clearly distinguishes what he saw on his own and what he did not see at all but repeated following some heard accounts. Moreover, in a poem ending the entire book he confesses that some sections were being printed and at the same time the others were be­ing written. It took place in a Poznań guesthouse. These arguments should have been an excuse for numerous errors noticed yet in a typographic workshop (of Jan Wolrab). All those circumstances or other details (found in the report in question) reveal the truth on Dembołęcki’s way of working on his first ever book. It was created in a hurry because the relation had an important aim: to rebuild good reputation of disgraced lisovchicks. Significantly, the author apparently stole some copies of the whole edition and the abovementioned typographer was imprisoned for printing the title without episcopal approval required at the time. There is no doubt the book was extremely needed and reached the readers despite serious difficulties.

Views Count   

2024

Download data is not yet available.

Author Biography   

Radosław Sztyber, University of Zielona Góra

An employee of the Institute of Polish Philology at the University of Zielona Góra. In his works, he focuses on Old Polish literature (especially the 17th century), and also carries out editorial projects. He has published and commented on over ten written Baroque monuments, including the famous, because controversial Wywód jadynowłasnego kraje świata by Wojciech Dembołęcki. He is currently researching a group of leaflets concerning the Chocim campaign of 1621. Author of seven book monographs and several dozen sketches.

References   

LITERATURA CYTOWANA

Bauer M., Z dziejów batalistyki polskiej. Studia nad pamiętnikami wojennymi z XVII w., Kraków 2007.
[Google Scholar]

Buchwald-Pelcowa P., Promocje i zakazy. Trudne drogi idei w książkach w Polsce czasów baroku, [w:] Literatura polskiego baroku w kręgu idei, red. A. Nowicka-Jeżowa, M. Hanusiewicz, A. Karpiński, Lublin 1995.
[Google Scholar]

Dobrowolska W., Czarnkowski Adam Sędziwój, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 4, Kraków 1938.
[Google Scholar]

Drukarze dawnej Polski. Od XV do XVIII wieku, t. 3, cz. 1: Wielkopolska, oprac. A. Kawecka Gryczowa, K. Korotajowa, J. Sójka, Wrocław 1977.
[Google Scholar]

Działak-Szubińska A., „Kwiaty Hiszpanii, wspaniałości Portugalii” (1631) Antóniego de Sousa de Macedo, czyli jak udowodnić „siłę” Portugalczyków, „Res Rhetorica” 2015 (5).
[Google Scholar]

Jurewicz K., Wojciech Dębołęcki i jego „Wywód...”, „Terminus” 2007, z. 1 (16).
[Google Scholar]

Magnuszewski W., Z dziejów elearów polskich. Stanisław Stroynowski – lisowski zagończyk, przywódca i legislator, Warszawa Poznań 1978.
[Google Scholar]

Magnuszewski W., Zapomniane lisowianum z 1621 roku, „Archiwum Literackie” 1972, t. 16: Miscellanea staropolskie, z. 4, s. 229.
[Google Scholar]

Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621, wyd. Ż. Pauli, Kraków 1853.
[Google Scholar]

Partyka J., Etymon i emocje: uczone spory wokół najstarszego języka świata, „Forum Artis Rhetoricae” 2013 (3).
[Google Scholar]

Sztyber R., „Banialuki” i „ambaje”, czyli o pseudoetymologicznej pochwale elearów (lisowczyków), [w:] Studia i Materiały Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze. Filologia Polska, red. J. Brzeziński, z. 10, Zielona Góra 1999.
[Google Scholar]

Sztyber R., Do zoila nie-zoila, bo Gryzosława, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filologiczna. Historia Literatury, red. M. Nalepa, z. 65, Rzeszów 2010.
[Google Scholar]

Sztyber R., Od historii (tj. „histryjoństwa”), poprzez „istorię” (czyli „jako co było” naprawdę) do... historii. Etnogenetyczne gry Dembołęckiego, [w:] Człowiek w zwierciadle przeszłości: ucieczka od historii do Historii, red. T. Ratajczak i B. Trocha, Zielona Góra 2014.
[Google Scholar]

Sztyber R., Od preludium gloryfikującego po symfonię aplauzu (między „Przewagami” a „Wywodem” Dembołęckiego), [w:] Z dziejów staropolskiego pamiętnikarstwa. Przekroje i zbliżenia, red. P. Borek, Kraków 2012.
[Google Scholar]

Sztyber R., Piórem, kropidłem i szablą. Wojciecha Dembołęckiego pisarska i kapelańska przygoda z lisowczykami (1619-1923). Studia i szkice, Zielona Góra 2005.
[Google Scholar]

Sztyber R., Pisany kolos na glinianych nogach. Przypadek Wojciecha Dembołęckiego, [w:] Język, wielokulturowość, tożsamość, red. M. Pająkowska-Kensik, A. Paluszak-Bronka i K. Kołatka, Bydgoszcz 2013 (Prace Komisji Językoznawczej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, nr XXIII).
[Google Scholar]

Sztyber R., „Skądże to zbłaźnienie świata”? Wojciecha Dembołęckiego „Wywód jedynowłasnego państwa świata (studium monograficzne i edycja krytyczna), Zielona Góra 2012.
[Google Scholar]

Sztyber R., Uszlachetnianie prawdy w „Przewagach elearów polskich”, [w:] Proza staropolska, red. K. Płachcińska i M. Bauer, Łódź 2011.
[Google Scholar]

Sztyber R., W stronę „polskiego” panteonu. Dembołęckiego poszukiwania... nieutraconego i niezagubionego, [w:] „Homo mythicus” – mityczne wzorce tożsamości, red. H. Kubicka i G. Trębicki, Zielona Góra 2014.
[Google Scholar]

Sztyber R., Zróżnicowanie gatunkowe „Przewag elearów polskich” Wojciecha Dembołęckiego, „Pamiętnik Literacki” 1997, z. 4.
[Google Scholar]

Ślęczka T., „Ale ponieważ postanowiłem, jak długo będę żył, przekazywać na piśmie…” Żądza pisania i jej maski w staropolskich pamiętnikach, „Śląskie Studia Polonistyczne” 2013, nr 2 (4).
[Google Scholar]

Wisner H., Lisowczycy, Warszawa 1995.
[Google Scholar]

Wojciech Dembołęcki. „Przewagi elearów polskich, co ich niegdy lisowczykami zwano”, wstęp i oprac. R. Sztyber, Toruń 2005.
[Google Scholar]

Wojciechowska M., Z dziejów książki w Poznaniu w XVI w., Poznań 1927, s. 63-64; J.Sójka, Z dziejów drukarstwa w Poznaniu w XVII wieku. Drukarnia wolrabowska w latach 1636-1689 i jej produkcja, Warszawa Poznań 1976.
[Google Scholar]

Preview   

Published

2018-12-31

How to Cite

Sztyber, R. “Following the Military chaplain’s Notes from 1623 or How Dembołęcki Wrote The Ascendancy [Przewagi]”. Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego, vol. 4, Dec. 2018, pp. 39-51, doi:10.34768/fp2018a2.

Print ISSN

2450-3584