Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego

Gra w karty Króla Zimowego (dziesięciojęzyczna reedycja i facsimile)

2025-01-26T14:32:17+00:00

Wkrótce po bitwie pod Białą Górą, prawdopodobnie w Wiedniu, ukazał się druk zawierający cztery zestawy miedziorytów, na każdy z nich złożyło się dziewięć kart do gry, wyposażonych w alegoryczne ryciny. Nakład tej publikacji trudno obecnie ustalić; do naszych czasów zachowały się jedynie dwa kompletne egzemplarze tej edycji, jeden zachował się w oryginalnej, nierozciętej formie i przechowywany jest w Deutsches Spielkartenmuseum w Leinfelden-Echterdingen w Niemczech. Drugi, pocięty na pojedyncze karty, był własnością bibliofila Františka Gottfrieda Troila (ok. 1583 – ok. 1648) jako fragment kolekcji jego ulotek z lat 1618-1622, a obecnie znajduje się w zbiorach wczesnych druków Biblioteki Muzeum Narodowego w Pradze. Alegoryczne ilustracje na kartach do gry przedstawiają wydarzenia związane z wybuchem powstania czeskiego, jego genezą, przebiegiem i militarną klęską, zdławioną brutalnymi represjami. Omawianą talię zatytułowano po łacinie: Declaratio mysterii novorum foliorum lusoriorum, dictorum Folia Kosakorum Lisoviensium (Objaśnienie tajemnicy nowych kart do gry zwanych Karty kozaków lisowskich). Poniżej poszczególnych kart, przyklejonych taśmą do kartek papieru większego formatu, właściciel druku, czyli F.G. Troilo napisał serię łacińskich komentarzy, wyjaśniających alegoryczne znaczenie ilustracji. Wszakże Troilo prawdopodobnie oparł treść tych subskrypcji na niezachowanym łacińskim wzorze polskiego druku pt. Declaratia, abo obiaśnienie kart kozackich, wydanego w 1621 roku, oraz na komentarzach do tychże kart zredagowanych wierszem. Wznowienie kart obejmuje facsimile (37) druku wraz z odręcznie poczynionymi komentarzami przez F.G. Troila, poprzedzonymi dziesięciojęzycznym przekładem manuskryptu. Przekłady oraz reprodukcje otrzymały identyczną numerację, aby skorelować odbitki z tekstem, ponieważ są publikowane w dwóch odrębnych częściach. Pierwsza liczba wskazuje pozycję karty w talii (1-36), natomiast druga – jej miejsce w obrębie czterech kolorów (1-9). Deskrypcje ogłoszono w następującej kolejności: oryginalne brzmienie łacińskie (1), następnie po polsku (2), czesku (3), angielsku (4), francusku (5), niemiecku (6), włosku (7), rosyjsku (8), hiszpańsku (9) oraz ukraińsku (10).

W Drodze” – bibliografia zawartości czasopisma

2025-01-27T10:54:31+00:00

„W Drodze”, dwutygodnik polityczny i literacki to czasopismo, które było wydawane w Jerozolimie od 1943 do 1946 roku. Tytuł czasopisma wyznacza jego motyw przewodni, ciągłe przebywanie „W Drodze” może być rozumiane symbolicznie. Liczne odwołania do historii, do dziejów naszego kraju, to ciągłe wędrowanie ku wolności, droga do niepodległości, a także tułacze losy polskich żołnierzy, jak również osób cywilnych. W dwutygodniku „W Drodze” odnajdujemy zatem publikacje na temat sztuki i polityki, a przede wszystkim historii, do której odwołania znajdują się w większości tekstów poruszających sprawy patriotyzmu i ważnych świąt państwowych. Pismo przyczyniło się do rozpowszechnienia dokonań żołnierzy na arenie międzynarodowej, a przede wszystkim wśród czytelników emigracyjnych. Tytuł bez wątpienia należy do grupy najważniejszych periodyków emigracyjnych, osadzonych na Bliskim Wschodzie.

Ewolucja „Lamusa” – od lokalnego periodyku o charakterze literacko-artystycznym po quasi-naukowe czasopismo specjalistyczne o zasięgu ogólnopolskim

2025-01-27T11:35:40+00:00

Artykuł dotyczy pisma literacko-artystycznego „Lamus” wydawanego w latach 1993-2014 w Gorzowie Wielkopolskim. Ujmuje zagadnienie ewolucji periodyku na przestrzeni tego okresu na podstawie zawartości czasopisma. Celami artykułu są analiza korpusu oraz zarysowanie tła lokalnego czasopiśmiennictwa, aby unaocznić rolę „Lamusa” w Gorzowie Wielkopolskim. W czasie, gdy był publikowany, stanowił jeden z najbardziej opiniotwórczych regionalnych magazynów literackich. Pozycja „Lamusa” była na tyle silna, że w późniejszym czasie – po zmianie składu redakcji, od 2008 roku – miał zasięg ogólnokrajowy, będąc dystrybuowanym w sieci Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki (EMPiK). Na podstawie pisma kreuje się obraz środowiska literackiego w Gorzowie Wielkopolskim, które skonsolidowane wokół Kamienicy Artystycznej „Lamus” przy ulicy Sikorskiego 5 oddziaływało na kulturalny charakter miasta. Periodyk w początkowej fazie był forum wypowiedzi dla lokalnych twórców, następnie – po rewolucyjnej zmianie szaty graficznej oraz zawartości – niejako zrzeszył głosy kręgów naukowo-filologiczno-artystycznych Polski. Wizja czasopisma konwertowała się zwłaszcza od 2008 roku, gdy redaktorką naczelną została Gabriela Balcerzakowa (po objęciu funkcji dyrektora Kamienicy Artystycznej przez Zbigniewa Sejwę). Artykuł prezentuje zawartość wybranych numerów i w charakterystyce pisma opiera się na rozmowach z Gabrielą Balcerzakową i Zbigniewem Sejwą przeprowadzonych w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wielkopolskim latem 2023 roku (28 lipca 2023 r. – wywiad z dr. Zbigniewem Sejwą oraz 7 sierpnia 2023 r. – wywiad z dr Gabrielą Balcerzakową). Nagrany materiał posłużył do nakreślenia wizji i misji twórców „Lamusa” po 2008 roku. Wydawany od tego czasu jako półrocznik periodyk pretendował do miana specjalistycznego pisma quasi-naukowego. Należy przy tym zaznaczyć, że redaktorka naczelna – pomimo propozycji – nie kierowała się w stronę nadania „Lamusowi” statusu pisma punktowanego. Chociaż czasopismo przeszło rewolucyjną zmianę i pozyskało stałych odbiorców, to ostatni numer wyszedł w 2014 roku. Przyczyną wstrzymania wydawania periodyku było połączenie Kamienicy Artystycznej „Lamus” z Miejskim Ośrodkiem Sztuki w jedną samorządową instytucję kultury. Wówczas Sejwa przestał pełnić funkcję dyrektora Kamienicy. Idea stworzenia na gorzowskich podwalinach czasopisma wychodzącego poza lokalne środowisko w pewnym sensie się ugruntowała – w końcu przez sześć lat skutecznie publikowano półrocznik. Ostatecznie „Lamus” ze względów finansowych (podjęcie decyzji o połączeniu instytucji kultury, by znaleźć oszczędności w budżecie miasta) przeszedł do historii regionalnych magazynów literacko-artystycznych.

Dlaczego Augustyn napisał Wyznania?

2025-01-27T13:03:29+00:00

Wyznania świętego Augustyna ze swoją specyfiką literacką i duchową wyznaczyły ważny kierunek w piśmiennictwie chrześcijańskim, który ciągle jest kontynuowany, i to nie tylko w środowiskach chrześcijańskich. Dyskutuje się w badaniach, dotyczących Biskupa z Hippony, co skłoniło go do napisania tego autobiograficznego dzieła. W niniejszym artykule nawiązujemy do hipotezy, że dokonało się to pod wpływem Paulina z Noli. Wskazujemy następnie motywy, które określiły już konkretną realizację zamysłu Augustyna, a zwłaszcza motyw sławienia Boga i uznania swojej grzeszności. Te dwa główne motywy dopełniają motywy okazania pomocy braciom w drodze do świętości poprzez „opowiadanie” dzieł, jakie Bóg w nim wypełnił, oraz motyw prośby skierowanej do braci, aby otrzymać od nich modlitewną pomoc. W swoim ostatecznym kształcie dzieło Augustyna stanowi ważną pomoc okazaną chrześcijanom w kształtowaniu ich wędrówki prowadzącej do Boga.

Biografia młodego Karola Wojtyły w rosyjskiej i rosyjskojęzycznej prasie

2025-01-29T15:51:36+00:00

Zamiarem autorek jest przedstawienie sposobów prezentacji elementów biografii Karola Wojtyły w czasopismach rosyjskich i rosyjskojęzycznych. Przeanalizowały one dostępne w internecie okolicznościowe artykuły prasowe dotyczące młodości przyszłego papieża. Autorki zwróciły uwagę na następujące tematy: środowisko rodzinne, przebieg edukacji, osoby i sytuacje, które doprowadziły go do wyboru drogi życiowej podczas okupacji. Na podstawie przeanalizowanych tekstów wnioskują, że wybór informacji biograficznych jest uzależniony od profilu czasopisma i cechuje go selektywność. Ponadto wielu tekstom brakuje obiektywizmu i rzetelności dziennikarskiej, obecne są też celowe zniekształcenia obrazu młodego Wojtyły. Badane materiały oprócz funkcji illokucyjnej, pełnią funkcję perlokucyjną, przekazując ideologię deprecjonującą rolę religii katolickiej w świecie.

Prawdziwe życia Vladimira Nabokova. Trzy (auto)biografie jednego autora

2025-01-29T16:30:49+00:00

Tytuł artykułu nawiązuje (nieco przewrotnie) do pierwszej anglojęzycznej powieści Nabokova Prawdziwe życie Sebastiana Knighta, której narrator podąża tropem swojego niedawno zmarłego przyrodniego brata, wybitnego pisarza, by w finale uświadomić sobie nadaremność poszukiwania prawdy obiektywnej o artyście i człowieku w ogóle. Oprócz nadmienionego tekstu, przedmiotem analizy będą także ostatnia ukończona powieść Nabokova Patrz na te arlekiny!, gdzie życie i twórczość autora ukazują się w krzywym zwierciadle fikcji literackiej, oraz jego autobiografia Pamięci, przemów, którą z kolei można rozpatrywać jako swego rodzaju „zakamuflowaną” powieść.

Posmaczki autentyczności. Elementy autobiograficzne w powieściach Michała Choromańskiego

2025-01-30T07:02:05+00:00

Michał Choromański był z pokolenia Witolda Gombrowicza, Brunona Schulza i Czesława Miłosza. Wielką popularność przyniosła mu w latach trzydziestych powieść Zazdrość i medycyna. Tej przedwojennej popularności nie utrwaliły jednak liczne utwory wydane w okresie powojennym. Dopiero w latach siedemdziesiątych zaczęto doceniać jego twórczość. Twórczość, którą przenikały w znacznym stopniu elementy autobiograficzne. Sam Choromański twierdził jednak nieco przewrotnie, że autobiografizmu wręcz nie znosi. W swoim artykule próbuję z pisarzem nieco polemizować, opierając się na cytowanych opracowaniach krytycznych. Staram się zatem wychwycić jak najwięcej wątków i motywów związanych z biografią Choromańskiego, wyodrębniając na podstawie wybranych powieści kilka kręgów tematycznych. Są to: narrator będący porte parole autora, zbeletryzowane wydarzenia z jego życia oraz miejsca związane z jego biografią.

Ile jest pisarza w jego książkach? Na przykładzie wyboru z twórczości Jana Józefa Szczepańskiego

2025-01-30T07:37:11+00:00

Ile jest autora w jego tekście, obrazie czy rzeźbie? Wydawać by się mogło, że takie pytanie nie powinno być stawiane, bo oto liczy się samo dzieło. Autor mógł być całkowicie pomijany lub jedynie wzmiankowany; krótka notka biograficzna nie wnosiła tak naprawdę niczego istotnego w kontekście omawianego wytworu jego pracy. Jednak dla mnie zawsze postać kryjąca się za podpisem na książce czy pod fotografią miała znaczenie. Szczególnym przypadkiem w tej sytuacji jest krakowski pisarz Jan Józef Szczepański. Już kilka lat temu znawca i badacz Conrada, ale i autora Polskiej jesieni, zaproponował właśnie autobiograficzne odczytywanie twórczości Szczepańskiego. Sześć kluczy, mających pomóc w czytaniu, rozumieniu i interpretowaniu szeroko rozumianej twórczości, jest następujących: pokoleniowy, autobiograficzny, conradowski, koncepcji pisarza i literatury, zagadnienia totalitaryzmu, metafizyczny. Całościowo odnoszą się one do niezwykle barwnego życiorysu autora Ikara. Jednak stanowią one swego rodzaju wyzwanie czytelnicze, badawcze, a nowe światło na propozycję Zabierowskiego rzuciły wydawane od 2011 roku Dzienniki Szczepańskiego.

Anaideia i opowieść. O Utopku Leszka Libery

2025-01-30T08:00:40+00:00

Zasadniczym celem rozważań w tym artykule jest omówienie powieści Utopek Leszka Libery w przekładzie Sławy Lisieckiej, której akcja zlokalizowana jest w stronach rodzinnych pisarza i profesora akademickiego (w Raciborzu na Górnym Śląsku), nie mniej ważna pozostaje także próba objaśnienia estetycznych i ideowych znaczeń tego utworu. Istotnym wątkiem pozostaje również przywołanie dość skromnej, względem rozmachu i oryginalności powieści, recepcji książki Libery. Punktem wyjścia jest motyw bezwstydu (anaideia) funkcjonujący jako strategia pisarska charakterystyczna dla głównego bohatera i narratora zarazem. Ten rodzaj dykcji i przedstawienia jest częścią dyspozycji narratora pikarejskiego. Autsajdera wywodzącego się z nizin, innego, który ze względu na swoją pozycję może powiedzieć więcej niewygodnych prawd niż bohaterowie osadzeni w hierarchii wyżej. Libera w swej książce sięga po motyw sakralizacji obiektów, powieściowych artefaktów, dzięki czemu nabierają one wielowymiarowego sensu (ekskrementy, beczka, pulok, drewno, miód). W tekście zostają przywołane i krytycznie skomentowane fragmenty unaoczniające te procesy. Prowadzą one do skrytej pod tkanką trudnego, obrazoburczego tekstu refleksji na temat opowieści w opowieści. Historii i literackości, które pozostają wartością bezwzględną przy względności waśni narodowych, aktów bohaterstwa, wyzwań umundurowanego świata. W artykule przedstawiono dekonstrukcje, interpretacje, analizy pokazujące, że książka Libery ma potencjał do odkrycia i otwarta jest na różne nowoczesne odczytania. Nade wszystko jest jednak triumfem literatury samej w sobie.

Industrialny pejzaż dźwiękowy jako przestrzeń wewnętrzna artysty w muzyce Trenta Reznora i jego zespołu Nine Inch Nails

2025-01-30T08:11:55+00:00

Trent Reznor, lider i przez wiele lat jedyny stały członek grupy Nine Inch Nails, od ponad trzech dekad tworzy muzykę zaliczaną na ogół do rocka industrialnego, ale wymykającą się jednoznacznym klasyfikacjom gatunkowym. Jako wokalista częstokroć przechodzi od szeptu do gniewnego bądź desperackiego krzyku, ilustrując swoje pełne udręki wynurzenia muzyką, która przybiera formę brutalnych „sonicznych ataków”, przerywanych – niekiedy w obrębie jednego utworu – momentami wyciszenia, zawsze jednak podszytego nerwowym napięciem. W jego ujęciu pejzaż zdegradowanej cywilizacji przemysłowej, malowany za pomocą dźwięków, pełni funkcję scenerii dla skrajnie subiektywnej, silnie zabarwionej autobiografizmem wiwisekcji ekstremalnych stanów mentalnych. W latach dziewięćdziesiątych – okresie największych sukcesów Nine Inch Nails – młodzi słuchacze, reprezentanci tak zwanego pokolenia X, rozpoznawali w tych muzycznych psychodramach odbicie samych siebie, sfrustrowanych i zagubionych w zamęcie współczesności.

Zdania afinitywne w ujęciu kontrastywnym i diachronicznym na podstawie wybranych fragmentów tekstu Psałterza floriańskiego

2025-01-30T08:31:58+00:00

Pomimo istnienia różnych podejść syntaktycznych, w gramatyce tradycyjnej jako obiekt badawczy nadal dominują zdania zawierające czasownik finitywny. Zdania pozbawione elementu werbalnego nie są uwzględniane w wiodących teoriach składniowych. Samo istnienie tych syntagm podważa jednak tradycyjne rozumienie pojęcia zdania. W artykule dokonano analizy właściwości morfosyntaktycznych zdań bezczasownikowych na podstawie tekstu Psałterza floriańskiego. Pokazano, że afinitywne modele zdań należy uznać za pełnoprawne syntagmy. Uniwersalność i regularność zdań pozbawionych verbum finintum oraz ich niezależność w kodowaniu predykacji nakazują uznać je pod względem tworzenia zdań za równoprawne formacje zdaniowe.

Incipity recenzji muzycznej – ujęcie porównawcze (wybrane zagadnienia)

2025-01-30T08:42:20+00:00

Celem artykułu jest analiza wybranych incipitów recenzji muzycznej w ujęciu porównawczym. Materiał obejmuje recenzje z polskiego magazynu „Teraz Rock” oraz amerykańskiego „Rolling Stone” (roczniki 2015). Analiza dowodzi, że oba czasopisma wykazują wiele podobieństw kompozycyjnych i stylistycznych. Incipity mogą informować o rodzaju muzyki, dorobku fonograficznym artysty czy zawierać wybrane elementy biograficzne. Początek recenzji muzycznej to miejsce strategiczne, w którym ujawniają się cele komunikacyjne tego gatunku, tj. informacja i ocena. Incipity pełnią także funkcję perswazyjną, gdyż mają zachęcić czytelnika do dalszej lektury.

Transformacja antybohatera w kinie sportowym

2025-01-30T09:12:28+00:00

Niniejszy artykuł stara się prześledzić przemianę ekranowych antybohaterów w kinie sportowym. Materiał wybrany do analizy składa się z trzech tytułów, które problematyzują postać antybohatera (lub antybohaterki) w określonych społecznych i kulturowych okolicznościach, z wykorzystaniem powszechnych stereotypów dotyczących ich dyscyplin, a także biorąc pod uwagę oczekiwania dotyczące płci i przedstawianie porażki sportowej. Te tytuły to klasyczny film biograficzny Wściekły Byk (1980) opowiadający historię targanego konfliktami boksera Jake’a La Motty, opowieść Darrena Aronofsky’ego o zniekształconej i rozpadającej się na oczach widza męskości, Zapaśnik (2008), oraz popularny serial na platformie Netflix, Gambit królowej (2020), będący zapisem losów fikcyjnej genialnej szachistki Elizabeth Harmon. Zestawienie i porównanie wymienionych postaci sugeruje, że antybohater(ka)-sportowiec przechodzi na ekranie gruntowną przemianę; od karmiącego się przemocą La Motty do niepokojącej, ale fascynującej i inspirującej, Harmon.

Bibliografia lubuskiej polonistyki akademickiej za rok 2023

2025-01-30T09:23:04+00:00

Poniższe zestawienie gromadzi materiały publikowane na łamach „Filologii Polskiej. Roczników Naukowych Uniwersytetu Zielonogórskiego”. Jego cel wiąże się z danymi statystycznymi przydatnymi w dokumentacji i sprawozdawczości dla autorów, zespołu redakcyjnego rocznika, a także szefostwa Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Dorobek publikacyjny pracowników Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego na łamach rocznika w latach 2015-2024 (numery 1-10)

2025-01-30T09:45:44+00:00

Poniższe zestawienie gromadzi informacje o materiałach opublikowanych na łamach „Filologii Polskiej. Roczników Naukowych Uniwersytetu Zielonogórskiego” w latach 2015-2024, które powstały pod piórem pracowników Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego. Bibliografię tę sporządzono z okazji dziesięciolecia istnienia rocznika. Wielu autorów rozstało się już z uczelnią, dlatego też przyjęto zasadę uwzględniania afiliacji zgodnej z czasem ogłoszenia tekstu drukiem ze względów archiwizacyjnych. Rejestr przedstawia również wkład akademików, zatrudnionych w zielonogórskim Instytucie, w rozwój rocznika.