„Naprzód przyszedł Mikołaj Rej”. O literaturze niepodległej Polski w epistolograficznej refleksji Elizy Orzeszkowej
Słowa kluczowe
Abstrakt
Syntetyczne studium przynosi rezultaty wnikliwej analizy listów Elizy Orzeszkowej (zebranych i opublikowanych przez Edwarda Jankowskiego w dziewięciu tomach), zawierających dane o lekturowych jej doświadczeniach. Jak się okazuje, czytała wiele i oczywiście znała sporo staropolskich i oświeceniowych arcydzieł literackich. Jej korespondencja stanowi trwały dowód czytelniczej pasji. Orzeszkowa miała w rękach teksty spisane przez Biernata z Lublina. Wypowiedziane przez nią słowa dokumentują, że znała osiągnięcia Mikołaja Reja i wysoko cenione wiersze Jana Kochanowskiego, często cytowane i parafrazowane w rozmaitych wypowiedziach Orzeszkowej. Studiowała teksty Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Piotra Skargi. Jej szacunek wobec ideałów humanistycznych (tolerancja, równość, wolność) ujawnia się w zapiskach o książkach Łukasza Górnickiego – historiograficznej i tłumaczeniu głośnego włoskiego Il Cortegiano (Baltazara Castiglionego). Orzeszkowa znacznie mniej interesowała się twórczością siedemnastowieczną, odnotowała Torkwata Tassa Jerozolimę wyzwoloną w przekładzie Piotra Kochanowskiego oraz pisma Sebastiana Klonowicza, Szymona Szymonowicza, Józefa Bartłomieja Zimorowica, Krzysztofa Opalińskiego. Czasy późnego baroku i oświecenia w listach Orzeszkowej reprezentują teksty Elżbiety Drużbackiej. Wiele tu wzmianek można znaleźć o arcydziełach Ignacego Krasickiego czy pracach Juliana Ursyna Niemcewicza bądź Tomasza Kajetana Węgierskiego. Autorka Nad Niemnem ceniła Hugona Kołłątaja za jego zaangażowanie w przedsięwzięciach Komisji Edukacyjnej. Szkic przedstawia również wielkości frekwencyjne wzmianek i aluzji o literaturze powstałej w okresie niepodległej Polski przed rozbiorami w epistolograficznych refleksjach Elizy Orzeszkowej. To ważny przyczynek Ireneusza Sikory do naszej wiedzy o oczytaniu i erudycji pisarki, analiza może być kolejną próbą szczegółowych badań skoncentrowanych nad recepcją literatury polskiej.
Bibliografia
LITERATURA CYTOWANA
Baculewski J., Maria Konopnicka, Warszawa 1978.
[Google Scholar]
Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. 17, vol. 11: Eliza Orzeszkowa, oprac. H. Gacowa, Wrocław 1999.
[Google Scholar]
Jankowski E., Eliza Orzeszkowa, Warszawa 1988.
[Google Scholar]
Klimowicz M., Oświecenie, Warszawa 1972.
[Google Scholar]
Krasicki I., Pisma poetyckie, oprac. Z. Goliński, t. 1, Warszawa 1976.
[Google Scholar]
Księga cytatów z polskiej literatury pięknej od XIV do XX wieku, ułożona przez P. Hertza i W. Kopalińskiego, Warszawa 1975.
[Google Scholar]
Kulczycka-Saloni J., Spasowicz jako historyk i krytyk literatury, [w:] W. Spasowicz, Pisma krytycznoliterackie. Wybór, wstęp i komentarze J. Kulczycka-Saloni, Warszawa 1981.
[Google Scholar]
Libera Z., Dziedzictwo poezji Jana Kochanowskiego w literaturze późniejszej (Jan Kochanowski i kultura Odrodzenia), red. Z. Libera i M. Żurowski, Warszawa 1985.
[Google Scholar]
Michałowska T., Średniowiecze, Warszawa 1995.
[Google Scholar]
Niemcewicz J.U., Dzieła poetyczne wierszem i prozą, wyd. J.N. Bobrowicz, t. 2, Lipsk 1838.
[Google Scholar]
Niemcewicz J.U., Powrót posła. Komedia w trzech aktach oraz wybór bajek politycznych, oprac. Z. Skwarczyński, wyd. 8, Wrocław 1972, BN I, nr 14.
[Google Scholar]
Orzeszkowa E., Dnie, oprac. I. Wiśniewska, Warszawa 2001.
[Google Scholar]
Orzeszkowa E., Listy zebrane, t. I-IX, do druku przygotował i komentarzem opatrzył E. Jankowski, Wrocław 1954-1981 (t. I: Do redaktorów i wydawców: Józefa Sikorskiego, Gebethnera i Wolffa, Franciszka Salezego Lewentala, Wacława Makowskiego, Erazma Piltza, Stanisława Posnera, Wrocław 1954 – t. II: Do Leopolda Méyeta, Wrocław 1955 – t. III: Do literatów i ludzi nauki: Jana Karłowicza, Franciszka RawityGawrońskiego, Henryka Nusbauma, Tadeusza Garbowskiego, Wrocław 1956 – t. IV: Do literatów i ludzi nauki: Józefy Sawickiej (Ostoi), Wilhelminy Zyndram Kościałkowskiej, Jadwigi Łuszczewskiej (Deotymy), Ignacego Baranowskiego, Józefa Kotarbińskiego, Kazimierza Zdziechowskiego, Aurelego Drogoszewskiego, Eugenii Żmijewskiej, Marii Czesławy Przewóskiej, Mariana Dubieckiego, Wrocław 1958 – t. V: Do przyjaciół: Tadeusza Bochwica, Jana Bochwica, Janiny Szoberówny, Wrocław 1961 – t. VI: Do pisarzy: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Zygmunta Fortunata Miłkowskiego (T.T. Jeża), Marii Konopnickiej, Michała Bałuckiego, Władysława Stanisława Reymonta, Wrocław 1967 – t. VII: Do rodziny, przyjaciół i korespondentów różnych: Lucyny Kotarbińskiej, Edwarda Pawłowicza, Hipolita Wawelberga, Jerzego Aleksandrowicza, Witolda Czeczotta, Franciszka Godlewskiego i innych, Wrocław 1971 – t. VIII: Do literatów i ludzi nauki: Ludwika Jenikego, Jana Baudouina de Courtenay, Piotra Chmielowskiego, Adama Wiślickiego, Stanisława Krzemińskiego, Lucjana Rydla, Antoniego Wodzińskiego, Maryli Wolskiej, Henryka Sienkiewicza i innych, Wrocław 1976 – t. IX: Do znajomych i przyjaciół: Juliana Łukaszewskiego, Nikodema Erazma Iwanowskiego, Edmunda Jankowskiego, Jadwigi z Nusbaumów Holenderskiej, Mariana Manteuffla, Konstantego Skirmuntta, Józefa Boguskiego, Antoniego Kamieńskiego, Aleksandra Lednickiego i innych, Wrocław 1981).
[Google Scholar]
Orzeszkowa E., O sobie, wstęp J. Krzyżanowski, Warszawa 1974.
[Google Scholar]
Orzeszkowa E., Pisma krytycznoliterackie, zebrał i oprac. E. Jankowski, Wrocław-Kraków 1959 (Dodatek krytyczny. O Janie Kochanowskim, Dwa głosy, Na mogiłę Deotymy, O książkach..., O Janie Kochanowskim. Drobny szkic, O książkach. IV. Chrzanowski Ignacy, „Historia literatury niepodległej Polski”, Przedmowa [Do „Z jednego strumienia”], Słowo wstępne. [Mowa], Z dziejów piśmiennictwa naszego).
[Google Scholar]
Orzeszkowa E., Pisma zebrane, red. J. Krzyżanowski, t. XXVIII: Melancholicy, t. 1, Warszawa 1949.
[Google Scholar]
Orzeszkowa E., Publicystyka społeczna, wyb. i wstęp G. Borkowska, oprac. edytorskie I. Wiśniewska, t. 1, Kraków 2005 ([Artykuł polemiczny nie do druku], List do kobiet niemieckich, O smutku i śmiechu w literaturze, O kobiecie polskiej, O sprawach kobiet, O Polsce Francuzom, O Żydach i kwestii żydowskiej).
[Google Scholar]
Sikora I., Orzeszkowej dialogi z tradycją: europejska literatura dawna, „Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego” 2018 (4).
[Google Scholar]
Starowieyska-Morstinowa Z., W perspektywie czasu. Obraz polskiej literatury w listach E. Orzeszkowej, „Przegląd Powszechny” 1937, t. 216.
[Google Scholar]
Szczerbicka-Ślękowa L., Wstęp, [w:] J. Kochanowski, Pieśni, oprac. L. Szczerbicka-Ślękowa, wyd. 3 zmien., Wrocław 1970, BN I, nr 100.
[Google Scholar]
Szymonowicz S., Sielanki i pozostałe wiersze polskie, oprac. J. Pelc, wyd. 2 zmien., Wrocław 2000, BN I, nr 182.Ziomek J., Renesans, Warszawa 1973.
[Google Scholar]
Podgląd
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Kategorie
Prawa autorskie & Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (a). Co do zasady – autorzy, niebędący pracownikami Uniwersytetu Zielonogórskiego, zachowują prawa autorskie, w tym prawa wydawnicze do artykułów, bez żadnych ograniczeń.
Prawa autorskie (b). Co do zasady – autorzy, będący pracownikami Uniwersytetu Zielonogórskiego, nie zachowują praw autorskich, w tym praw wydawniczych do artykułów. W takich przypadkach właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Zielonogórski.
