Ślady robactwa. Drobiazgi zoomorficzne w twórczości Stefana Witwickiego

Grzegorz Igliński

doi:10.34768/fp2022a12

Autor

Grzegorz Igliński Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-1548-9211 Grzegorz Igliński

DOI: https://doi.org/10.34768/fp2022a12

Słowa kluczowe

romantyzm • Stefan Witwicki • robactwo • robak • owad

Abstrakt

W pracy, korzystającej z doświadczeń krytyki tematycznej i perspektywy mikrologicznej, uczyniono przedmiotem badań twórczość literacką Stefana Witwickiego. Rozważania mają w dużym stopniu charakter katalogowo-dokumentacyjny. Ich celem jest przyjrzenie się intensywności występowania określeń związanych z owadami i robakami, ich funkcji i znaczeniom. Uwzględniono kontekst tradycji kulturowej i utrwalonej przez nią symboliki. Z dokonanego przeglądu wynika, że owady i robaki przywoływane są rzadko. Spotkać je można co prawda w tekstach pod względem gatunkowym rozmaitych, ale nie tworzą jakiejś specjalnej dominanty w obrazowaniu. Robak miewa u poety dwa znaczenia: wyobraża nędzę ludzkiej egzystencji oraz śmierć. Ze śmiercią wiąże się również pająk. Motyla i pszczołę tradycyjnie powiązano z wiosną, a więc z nadzieją, odrodzeniem, pięknem, rozkoszą, szczęściem, miłością. Konwencjonalne sformułowanie „gonić (łapać) motyle” funkcjonuje zarówno w sensie pozytywnym (gdy dotyczy górnolotnych marzeń), jak i negatywnym (gdy sygnalizuje beztroskie zajmowanie się głupstwami). W obu przypadkach akcentuje się ulotność przeżyć. Nazwy „mrówka”, „mróweczka”, „mrowisko” wyrażają odpowiednio: pracowitość, przeciętność, zaaferowany tłum ludzi. Szarańcza i muchy posłużyły Witwickiemu do krytyki ludzkiego postępowania. Z szarańczą porównuje się wojska niemieckie i rosyjskie żołdactwo pustoszące Polskę. Muchy zaś ilustrują współczesną kupiecką mentalność. Ludzkie zachowania przedstawia Witwicki, wprowadzając także robaczka świętojańskiego (zestawionego z dzieckiem) i konika polnego (zestawionego z poetą). Obie te paralele podkreślają uczucia sympatii żywionej wobec kogoś lub zachwytu nad kimś. Analizowane „drobiazgi” zoomorficzne współtworzą metaforyczny język Witwickiego. Pojawiają się w konstrukcjach przenośnych, a kilkakrotnie jako porównania.

Liczba wyświetleń

2024

Dane do pobrania nie są jeszcze dostępne.

Biogram autora

Grzegorz Igliński, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Prof. dr hab., Uniwersytet Warmińsko‑Mazurski w Olsztynie, Wydział Humanistyczny, Instytut Literaturoznawstwa, Katedra Literatury Polskiej. Reprezentant nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, specjalizujący się w badaniach literatury okresu Młodej Polski i modernizmu europejskiego przełomu XIX i XX w. Najważniejsze monografie: Świadomość grzechu, cierpienia i śmierci w „Hymnach” Jana Kasprowicza (Olsztyn 1996), Pieśni wieczystej tęsknoty. Liryka Jana Kasprowicza w latach 1906-1926 (Olsztyn 1999), Magia serca i słowa w modernistycznych snach i wizjach (Warszawa 2005), Faun – Pan – satyr. Wyobraźnia fauniczna w poezji i sztuce Młodej Polski (Olsztyn 2018), Romantyczne cykle liryczne („Sonety krymskie” – „Vade-mecum” – „Les Fleurs du mal”) (Olsztyn 2019), Poezja o młodopolskim rodowodzie (Kasprowicz, Miciński, Staff, Leśmian) (Olsztyn 2020).

Bibliografia

Literatura podmiotowa

Brodziński K., Poezje, oprac. i wstęp C. Zgorzelski, t. 1: Utwory wydane za życia poety, Wrocław 1959.
[Google Scholar]

Goethe J.W., Cierpienia młodego Wertera, przeł. F. Mirandola, oprac. Z. Zagórowski, Kraków 1922.
[Google Scholar]

Goethe J.W., Cierpienia młodego Wertera, przeł. L. Staff, oprac. O. Dobijanka-Witczakowa, wyd. 3 uzup., Wrocław 1975.
[Google Scholar]

Goethe J.W., Die Leiden des jungen Werthers, [w:] Goethes Werke, Bd. 6: Romane und Novellen, erster Band, mit Anmerkungen versehen von B. von Wiese und E. Trunz, 3. Aufl., Hamburg 1958.
[Google Scholar]

Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, przeł. z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, wyd. 4, Poznań-Warszawa 1989 (Biblia Tysiąclecia).
[Google Scholar]

[Witwicki S.], Ballady i romanse Stefana Witwickiego, t. 1-2, Warszawa 1824-1825.
[Google Scholar]

Witwicki S., Edmund, wstęp i oprac. M. Sokołowski, oprac. aneksu i wprowadzenie M. Burzka-Janik, red., przypisy J. Ławski, H. Krukowska, Białystok 2015.
[Google Scholar]

Witwicki S., Piosnki sielskie, Warszawa 1830.
[Google Scholar]

Witwicki S., Poezije biblijne, Warszawa 1830.
[Google Scholar]

Witwicki S., Poezije biblijne, piosnki sielskie i wiérsze różne, Paryż 1836.
[Google Scholar]

[Witwicki S.], Romantyczność. Ballada, Warszawa 1827.
[Google Scholar]

Witwicki S., Zbiór pism pomniejszych, t. 1-2, Lipsk 1878.
[Google Scholar]

Literatura przedmiotowa

Axer J., Strindbergowski wariant Mickiewiczowskiego kołatka, [w:] J. Axer, Filolog w teatrze, Warszawa 1991.
[Google Scholar]

Burta M., O jedwabnej stronie wiersza [Snuć miłość…] Adama Mickiewicza, „Roczniki Humanistyczne” 2019, t. 67, z. 1: Literatura polska.
[Google Scholar]

Burzka-Janik M., „Czarny smutek” poety. Biograficzne i recepcyjne stereotypy Stefana Witwickiego, [w:] S. Witwicki, Edmund, wstęp i oprac. M. Sokołowski, oprac. aneksu i wprowadzenie M. Burzka-Janik, red., przypisy J. Ławski, H. Krukowska, Białystok 2015.
[Google Scholar]

Cooper J.C., Zwierzęta symboliczne i mityczne, przeł. A. Kozłowska-Ryś, L. Ryś, Poznań 1998.
[Google Scholar]

German F., Chopin i Witwicki, „Annales Chopin” 1960, t. 5.
[Google Scholar]

Grzęda E., Romantyczna „tanatoentomologia” literacka. Rekonesans badawczy, [w:] Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna, antropologia kultury, humanistyka, red. J. Kolbuszewski, [t. 5], Wrocław 2001.
[Google Scholar]

Igliński G., Brzęcząca i migocząca rzeczywistość. Owady w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, „Prace Literaturoznawcze” 2021, nr 9.
[Google Scholar]

Igliński G., Słowacki „świerszczem głośny”. Muzykujące owady w „Królu-Duchu”, [w:] Studia o „Królu-Duchu” Juliusza Słowackiego, wstęp J. Ławski, red. M. Kuziak, J. Ławski, Kraków-Białystok 2020.
[Google Scholar]

Igliński G., Z Mickiewiczowskiego bestiariusza. Owady i robaki w „Dziadach”, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2016 (R. 9).
[Google Scholar]

Igliński G., Z Mickiewiczowskiego bestiariusza. Owady i robaki w wierszach z okresów wileńsko-kowieńskiego i rosyjskiego, [w:] Debiuty Mickiewicza, debiuty romantyków. Studia. W 200. rocznicę debiutu wieszcza: 1818-2018, red. J. Ławski i Ł. Zabielski, Kraków 2021.
[Google Scholar]

Jura C., Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, Warszawa 2007.
[Google Scholar]

Kott J., Cudowny kołatek z mickiewiczowskiego kantorka, [w:] J. Kott, Pisma wybrane, t. 1: Wokół literatury, wyb. i układ T. Nyczek, Warszawa 1991.
[Google Scholar]

Kowalski G., Motyl i lew. Figura trickstera w „Mazepie” i „Księdzu Marku” Juliusza Słowackiego, [w:] Piękno Juliusza Słowackiego, t. 1: Principia, red. J. Ławski, K. Korotkich, G. Kowalski, Białystok 2012.
[Google Scholar]

Krysowski O., Stefan Witwicki, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2005 (R. 40).
[Google Scholar]

Krysowski O., Stefan Witwicki – duchem krzemieńczanin, [w:] Krzemieniec. Ateny Juliusza Słowackiego, red. S. Makowski, Warszawa 2004; przedruk pt. O wołyńskim rodowodzie wyobraźni Stefana Witwickiego, w: O. Krysowski, Pogranicza romantyzmu, romantyzm pogranicza, Warszawa 2016.
[Google Scholar]

Kubacki W., Zagadkowe pszczoły w „Irydionie”, „Ruch Literacki” 1963, z. 5-6.
[Google Scholar]

Leksykon symboli, oprac. M. Oesterreicher-Mollwo, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1992.
[Google Scholar]

Łoboz M., Napłakać się z Chopinem. Stefana Witwickiego śpiew przez łzy, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2017, nr 7 (10).
[Google Scholar]

Nawarecki A., Mickiewicz i robaki, [w:] Balsam i trucizna. 13 tekstów o Mickiewiczu, red. E. Graczyk, Z. Majchrowski, Gdańsk 1993; przedruk w: A. Nawarecki, Mały Mickiewicz. Studia mikrologiczne, Katowice 2003.
[Google Scholar]

Nowaczyk H.F., Witwicki do pani Sand oddającej „cześć i pokłon” szatanowi, „Ruch Muzyczny” 2008 (R. 52), nr 20.
[Google Scholar]

Obsulewicz B.K., „IV Księga Ezdrasza” w polskiej literaturze XIX wieku (E. Orzeszkowa oraz M. Konopnicka i S. Witwicki), „Roczniki Kulturoznawcze” 2013, t. 4, nr 3.
[Google Scholar]

Pascual Chenel Á., Serrano Simarro A., Słownik symboli, przeł. M. Boberska, Warszawa 2008.
[Google Scholar]

Podgórski W.J., Stefan Witwicki (13.IX.1801–19.IV.1847). Zarys monograficzny, t. 1-2, Warszawa 1988.
[Google Scholar]

Schneider S., Badania nad źródłami twórczości Juliusza Słowackiego w ostatnim okresie życia, Lwów 1911.
[Google Scholar]

Skibińska M.E., Wojażer i gaduła nad brzegami Renu. Stefana Witwickiego krajowe wypisy z Księgi Europy (na przykładzie „Listów z zagranicy”), [w:] Romantyzm krajowy – profil lokalny i oswajanie Europy, red. M. Łoboz, przy współpracy A. Kuniczuk-Trzcinowicz, Wrocław 2016.
[Google Scholar]

Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 35: Q-rowny, red. K. Mrowcewicz, Warszawa 2011.
[Google Scholar]

Sokołowski M., Stefan Witwicki – życie i dzieło, [w:] S. Witwicki, Edmund, wstęp i oprac. M. Sokołowski, oprac. aneksu i wprowadzenie M. Burzka-Janik, red., przyp. J. Ławski, H. Krukowska, Białystok 2015.
[Google Scholar]

Soroka A., Doświadczenie przestrzeni i doświadczenie podróżowania w „Listach z zagranicy” Stefana Witwickiego, [w:] Podróże i podróżopisarstwo w polskiej literaturze i kulturze XIX wieku. Studia i szkice, red. A. Kowalska, A. Kwiatek, Kraków 2015.
[Google Scholar]

Stanisz M., W poszukiwaniu własnej tożsamości. Przedmowy Stefana Witwickiego, [w:] M. Stanisz, Przedmowy romantyków. Kreacje autorskie, idee programowe, gry z czytelnikiem, Kraków 2007.
[Google Scholar]

Stefanowska Z., [polemika], „Ruch Literacki” 1964, z. 3.
[Google Scholar]

Stefanowska Z., Świat owadzi w czwartej części „Dziadów”, [w:] Studia romantyczne, red. M. Żmigrodzka, Wrocław 1973; przedruk w: Z. Stefanowska, Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu, Warszawa 1976.
[Google Scholar]

Stocka J., Autorskie strategie obronne. O „Przedmowie” do „Edmunda” Stefana Witwickiego, [w:] Romantyzm niekanoniczny, red. T. Jędrzejewski, Warszawa 2019.
[Google Scholar]

Stocka J., „Zamyślam o nowej edycyi…” – przyczynek do zmagań z wydaniem „Ballad, Romansów, i Powiastek ludu” Stefana Witwickiego, „Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie” 2021, t. 19, nr 1.
[Google Scholar]

Tresidder J., Słownik symboli. Ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach, przeł. B. Stokłosa, wyd. 2, Warszawa 2005.
[Google Scholar]

Trześniewska A., „Dziady cz. IV” w zwierciadle ekosystemu romantycznego, „Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 5.
[Google Scholar]

Ważyk A., Kilka myśli o romantykach, [w:] A. Ważyk, Cudowny kantorek, Warszawa 1979.
[Google Scholar]

Wróblewska V., Owad/Robak, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, t. 2: f-o, Toruń 2018.
[Google Scholar]

Zabielski Ł., „Waćpan także piszesz ballady?” Refleksje nad debiutem książkowym Stefana Witwickiego, [w:] Debiuty Mickiewicza, debiuty romantyków. Studia. W 200. rocznicę debiutu wieszcza: 1818-2018, red. J. Ławski i Ł. Zabielski, Kraków 2021.
[Google Scholar]